میرزا جوادآقا تهرانیتهرانی، میرزاجوادآقا، فقیه، استاد معارف اعتقادی و مفسر معاصر است. ۱ - مشخصاتنام خانوادگی وی حاجی ترخانی بود. در ۱۳۲۲/۱۲۸۳ ش در تهران در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. پدرش حاج محمدتقی و برادرش حاج آقا رضا شاهپوری، از تجار متدین و معتمد بودند و برادرش به انتخاب آیت اللّه بروجردی (متوفی ۱۳۴۰ ش)، تا آخر عمر سرپرست مسجداعظم قم بود. ۲ - زندگینامهتهرانی پس از اخذ گواهی دوره اول دبیرستان از مدرسه ثروت تهران، برای فراگیری علوم دینی راهی قم شد و پس از چند سال سکونت در آن شهر و گذراندن مقدمات و بخشی از سطوح، به نجف رفت. در توقف دو ساله خود در نجف، از استادانی همچون آیت اللّه مرتضی طالقانی (متوفی ۱۳۶۲) و آیت اللّه محمدتقی آملی (متوفی ۱۳۵۰ش) بهره برد. آنگاه به امر مادرش به تهران بازگشت. پس از درنگی کوتاه در تهران و ازدواج، در حدود ۱۳۱۲ ش به مشهد رفت. ۳ - فعالیت علمینخست از درس آیت اللّه شیخ هاشم قزوینی (متوفی ۱۳۳۹ ش) بهره گرفت و سپس به حوزه درسهای خارج فقه و اصول و معارف آیت اللّه میرزا مهدی اصفهانی (متوفی ۱۳۲۵ش) حاضر شد و تا پایان عمر وی، یعنی حدود ده سال، از محضر وی استفاده کرد. [۱]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۲]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۴۸، قم ۱۳۷۳ ش.
[۳]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۰، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
از جمله استادان تهرانی قبل از ورود به مشهد، از آیت اللّه سیدشهاب الدین مرعشی نجفی (متوفی ۱۳۶۹ ش) نام برده شده است. [۴]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۰، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
تهرانی از استادان برجسته حوزه علمیه مشهد بود [۵]
سیدعلی خامنه ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، ج۱، ص۸۳، مشهد ۱۳۶۵ ش.
[۶]
محمدتقی شریعتی مزینانی، «استاد محمدتقی شریعتی مدافع شریعت در برابر الحاد و طاغوت» (مصاحبه)، ج۱، ص۷، کیهان فرهنگی، سال ۱، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۳).
[۷]
عبداللّه نورانی، «تاریخچه ای از گذشته حوزه علمیه مشهد»، ج۱، ص۱۲، جمهوری اسلامی، ش ۳۷۴۳، ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۱.
و به تدریس فقه و اصول، تفسیر قرآن، معارف اعتقادی و فلسفه اشتغال داشت.۴ - خصوصیاتاز ویژگیهایِ تدریس او این موارد گفتنی است: دوری از تقلید در مسائل علمی، تأکید بر مسائل اخلاقی و اصول و مبانی اعتقادی ، رعایت حرمت دیگران در مقام نقد و بررسی آرا و دادن فرصت گفتگو و بحث به دانش پژوهان و طلاب و احترام به شخصیت آنان [۸]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۷ـ ۱۸، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۹]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۴۹، قم ۱۳۷۳ ش.
[۱۰]
عبداللهیان، ص ۴۴؛.
[۱۱]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۱، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
[۱۲]
جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ج۱، ص۱۲، (منتشر نشده).
تهرانی در زندگی فردی و اجتماعی، به رعایت اصول و موازین اخلاقی و اخلاص در عمل مشهور بود، به طوری که همگان مجذوب روحیات و سجایای اخلاقی وی بودند. وی سعی فراوان داشت که با لحن و کلامش، تحقیر و آزار دیگری نباشد. [۱۳]
جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ج۱، ص۱، (منتشر نشده).
[۱۴]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۱، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
از شهرت طلبی بشدت گریزان بود و اگر کسی در سخنرانی یا نوشته نام وی را با القاب می‌آورد، سخت ناراحت می‌شد. [۱۵]
مرتضی عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق، ج۱، ص۲۹، حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد ۱۳۷۵ ش.
پیشنهاد تدوین شرح حال و زندگینامه خود را نمی‌پذیرفت [۱۶]
محمدشریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۲۶، ج ۷، قم ۱۳۵۴ ش.
و نام خود را بر روی کتابهای تألیفی به شکلی ساده و بدون القاب می‌آورد، مانند «ج.زارع» یا «جواد تهرانی». [۱۷]
جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ج۱، ص۴، (منتشر نشده).
۵ - هدیه اموال در آخر عمرتهرانی از مال دنیا هیچ نیندوخت. [۱۸]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۵، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
داراییِ او از چند کتاب و اثاثیه ای اندک تجاوز نمی‌کرد. آن اندک کتابها را هم دو ماه قبل از رحلتش به مرجع تقلید وقت، آیت اللّه سیدمحمدرضا گلپایگانی (متوفی ۱۳۷۲ ش)، بخشید. [۱۹]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۵، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۲۰]
جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ج۱، ص۵، (منتشر نشده).
۶ - صاخب کراماتزهد و اخلاص در طریق بندگی خداوند برای او درجاتی عالی از معنویت فراهم آورده بود و کراماتی از او نقل شده است، [۲۱]
محمدباقر نوراللهیان، «خاطرات قرآنی»، ج۱، ص۳۳، بشارت، سال ۲، ش ۱۱ (خرداد و تیر ۱۳۷۸).
از جمله قدرت خلع روح از بدن . [۲۲]
مرتضی عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق، ج۱، ص۴۸، حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد ۱۳۷۵ ش.
۷ - فعالیت اجتماعیتهرانی، به رغم اشتغال به امور علمی و تدریس، از فعالیتهای اجتماعی و عام المنفعه بر کنار نبود. اولین خیریه درمانی مشهد، به نام درمانگاه خیریه بینوایان، با اشاره و مساعدت او و جمعی از دوستان پزشک وی در ۱۳۳۴ ش تأسیس و راه اندازی شد. [۲۳]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۵۱، قم ۱۳۷۳ ش.
تأسیس نخستین صندوق قرض الحسنه ایران، که در ۱۳۴۲ ش در مشهد آغاز به کار کرد، نیز با مساعدت او صورت گرفت. [۲۴]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۲۰، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
۸ - فعالیت سیاسیوی در انقلاب اسلامی و مبارزه با حکومت پهلوی نیز فعال بود. [۲۵]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۲۱، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۲۶]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۲، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
وی در ۱۳۵۸ ش از حوزه انتخابیه استان خراسان به ن مایندگی مجلس خبرگان بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. [۲۷]
ایران، مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۴، ص۳۴۸، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ ۱۳۶۸ ش.
به هنگام جنگ عراق با ایران (۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ـ ۲۷ تیر ۱۳۶۷)، وی چهار بار به جبهه رفت. [۲۸]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۲۱، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
۹ - درگذشتتهرانی، در سحرگاه سه شنبه ۲ آبان ۱۳۶۸ بر اثر بیماری کبد در مشهد درگذشت و طبق وصیت خود، [۲۹]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۲۳، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۳۰]
جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، ج۱، ص۱۰، (منتشر نشده).
در بهشت رضا ، قبرستان عمومی مشهد، به خاک سپرده شد. [۳۱]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۲۵، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۳۲]
عبدالجواد غرویان، جلوه های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ج۱، ص۷، قم ۱۳۷۵ ش.
۱۰ - استاد اصلی تهرانیتهرانی از شاگردان بر جسته میرزا مهدی اصفهانی و پیروان مکتب او به شمار می‌رفت. حتی هنگام تعطیلی حوزه علمیه مشهد در زمان حکومت پهلویِ اول و فضای اختناق، فعالانه و مداوم در منزل شخصی استاد از او بهره علمی می‌برد. [۳۳]
عبدالرحیم اباذری، یادنامه اولین سالگرد آیت اللّه محمدباقر ملکی میانجی، ج۱، ص۴، قم ۱۳۷۸ ش.
میرزا مهدی اصفهانی در یک جلسه تدریس، تهرانی را مورد عنایت ویژه خود قرار داد و به‌طور جدّی از او خواست که آموختن و پژوهش در معارف اعتقادی را ادامه دهد. [۳۴]
عبدالجواد غرویان، جلوه های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، ج۱، ص۱۵، قم ۱۳۷۵ ش.
تهرانی تحت تأثیر سلوک اخلاقی و مبانی معارفی استاد خود، تا پایان عمر در تبیین و ترویج مبانی و خط مشی اعتقادی او کوشید. ۱۱ - عقائدوی بر ارائه مستقل و اجتهادی مبانی اعتقادی تشیع ، با ماهیت عقلی و نقلی، همانند روش اجتهاد در حوزه فقاهت شیعی ، تأکید داشت و به این عقیده، چه در آثار علمی چه در برخورد عملی، سخت پایبند بود. تهرانی از مخالفان برجسته اصول فکری و مبانی فلسفی و عرفانی ( مشائی ـ اشراقی ، متعالیه ، عرفان و تصوف ) معاصر بود؛ ازینرو، در انگاره مکتب معارفی خراسان ( مکتب تفکیک ) یکی از بزرگان این مکتب به شمار آمده است. [۳۵]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۴۸ـ۲۵۱، قم ۱۳۷۳ ش.
همچنین از وی در شمار یکی از ناقدان مهم و استوار مکاتب فلسفی یاد شده است. [۳۶]
عبدالکریم سروش، «حکمت در فرهنگ اسلامی»، ج۱، ص۱۱۵، دانشگاه انقلاب، دوره جدید، ش ۹۸ و ۹۹ (تابستان و پاییز ۱۳۷۲).
با این همه، تهرانی از صاحب نظران مباحث فلسفی [۳۷]
غلامحسین ابراهیمی دینانی، نیایش فیلسوف: مجموعه مقالات، ج۱، ص۴۳۹، مقاله ۲۶: «اصالت وجود»، مشهد ۱۳۷۷ ش.
و از استادان فلسفه در مشهد بود [۳۸]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۷، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
[۳۹]
محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، ج۱، ص۴۲، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).
[۴۰]
گلشن ابرار، خلاصه ای از زندگی اسوه های علم و عمل از ثقه الاسلام کلینی تا آیه اللّه خامنه ای، ج۲، ص۹۷۵، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، قم: معروف، ۱۳۷۹ ش.
و شرح منظومه را به شیوه انتقادی تدریس می‌کرد. [۴۱]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۴۹، قم ۱۳۷۳ ش.
۱۲ - تالیفاتآثار چاپ شده وی، که برخی از آنها بارها به چاپ رسیده، بدین قرار است: بررسی در پیرامون اسلام ، در نقد آرای احمد کسروی ؛ فلسفه بشری و اسلامی، در نقد مکتب کمونیسم و ماتریالیسم ؛ بهایی چه می‌گوید ؟، ردّی بر فرقه بهائیت ؛ عارف و صوفی چه می‌گویند؟، در تبیین مبادی و اصول عرفان و تصوف و تحلیل علمی و نقد آنها؛ میزان المطالب؛ و آیین زندگی و درسهای اخلاق اسلامی. [۴۲]
محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ج۱، ص۲۴۹، قم ۱۳۷۳ ش.
[۴۳]
جواد تهرانی، میزان المطالب، ج۱، ص۱۸ـ۱۹، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.
۱۳ - فهرست منابع(۱) عبدالرحیم اباذری، یادنامه اولین سالگرد آیت اللّه محمدباقر ملکی میانجی، قم ۱۳۷۸ ش. (۲) غلامحسین ابراهیمی دینانی، نیایش فیلسوف: مجموعه مقالات، مقاله ۲۶: «اصالت وجود»، مشهد ۱۳۷۷ ش. (۳) ایران، مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ ۱۳۶۸ ش. (۴) جواد تهرانی، میزان المطالب، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش. (۵) محمدتقی چیت ساز، «سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳). (۶) محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، قم ۱۳۷۳ ش. (۷) سیدعلی خامنه ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد ۱۳۶۵ ش. (۸) عبدالکریم سروش، «حکمت در فرهنگ اسلامی»، دانشگاه انقلاب، دوره جدید، ش ۹۸ و ۹۹ (تابستان و پاییز ۱۳۷۲). (۹) محمدتقی شریعتی مزینانی، «استاد محمدتقی شریعتی مدافع شریعت در برابر الحاد و طاغوت» (مصاحبه)، کیهان فرهنگی، سال ۱، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۳). (۱۰) محمدشریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج ۷، قم ۱۳۵۴ ش. (۱۱) محمدعبداللهیان، «روش تفسیری آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره)»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳). (۱۲) مرتضی عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق، حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد ۱۳۷۵ ش. (۱۳) عبدالجواد غرویان، جلوه های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، قم ۱۳۷۵ ش. (۱۴) گلشن ابرار، خلاصه ای از زندگی اسوه های علم و عمل از ثقه الاسلام کلینی تا آیه اللّه خامنه ای، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، قم: معروف، ۱۳۷۹ ش. (۱۵) جلال مروارید، «یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، (منتشر نشده). (۱۶) محمدباقر نوراللهیان، «خاطرات قرآنی»، بشارت، سال ۲، ش ۱۱ (خرداد و تیر ۱۳۷۸). (۱۷) عبداللّه نورانی، «تاریخچه ای از گذشته حوزه علمیه مشهد»، جمهوری اسلامی، ش ۳۷۴۳، ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۱. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزاجوادآقا تهرانی»، شماره۴۱۲۷. |